Öteden beri bilinen ama bir türlü ticarileşmeyen sakızı, son günlerde dikkat çekmeye başladı. Bileşikçiçekligillerden bir tür olan kengerin Anadolu'da çok sayıda ismi bulunmaktadır. Hemen her yörede farklı isimlerle anılmaktadır. Hayvanlar pek sevmediğinden meralarda çoğalıcı bitkiler sınıfında yer almaktadır. Çakır dikeni, çengel otu, çengel, enger, henger, kalağan, kengi otu, kepre, kingar, sakız otu, tatlı kenger, kanak, kaluğa gibi isimlerle anılan kenger, Güney Avrupa, Asya ve Anadolu'nun hemen bütün bölgelerinde doğal olarak yetişmektedir.

Çok yıllık, otsu bir tür olan kenger, bir metreye kadar boylanabilmektedir. Sap ve yapraklarındaki yoğun süt içeriğiyle diğer dikenlerden ayrılmaktadır. Oldukça derinlere gidebilen kazık kök sistemine sahiptir. Yaprakları tüylü, geniş, üçgen şeklinde, kabaca dikenli, 7-30 cm. uzunluktadır.

Kenger batı bölgelerinde ilkbaharda sapa kalmadan önce yeşil ve körpe iken toplanarak sebze olarak kullanılmaktadır. Erken ilkbaharda toplanan kengerden envai çeşit yemek yapılmaktadır. Toroslarda, özellikle Silifke-Mut bölgelerinde, kengerin tohumları toplanmakta ve kavrulduktan sonra öğütülerek kenger kahvesi yapılmaktadır.

Bitkinin kök ve gövdesinde, sakız yapımında kullanılan süt kıvamında bir madde bulunmaktadır. Kenger sakızı adı verilen bu madde değişik amaçlarla kullanılmaktadır. Genellikle kenger ağustos ayı sonlarına doğru kurumaktadır. Kuruduğu dönemlerde toprak üstü aksamı temizlenmekte ve kök bölgesine inilerek, sapın taban, kökün baş kısmı kesilerek süt çıkışı sağlanmaktadır. Birkaç saat beklendikten sonra fındık büyüklüğüne ulaşan ve koyu renk alan sakız toplanmaktadır.

Kenger sakızı toplama esnasında genellikle toprakla bulaşmaktadır. Toprağını ayırmak için sıcak su ile yıkanmaktadır. Yıkama esnasında fındık iriliğindeki sakızlardan birkaç tanesi bir araya getirilerek daha iri topaklar yapılmaktadır. Daha sonra iri sakız yuvarlakları ipe dizilerek su içerisinde muhafaza edilmektedir.

Taşlı, çakıllı, biraz da nem tutan topraklarda sıklıkla görülen kenger, batı bölgelerinde sadece erken ilkbaharda toplanmakta ve sebze olarak değerlendirilmektedir. Oysa bir metreye kadar boylanan bu bitkinin çiçeklenme döneminde hasat edilip parçalanmasıyla kaliteli silaj elde edilebilmektedir. Özellikle kışlık tahıllarla karıştırılarak yapılan silajını hayvanlar iştahla tüketmektedir.

Diş beyazlatmada kullanılan kenger sakızı, bilimsel araştırmalar bulunmamakla birlikte, diş eti hastalıklarında, şeker, tansiyon, hazımsızlık gibi rahatsızlıklarda şifa kaynağı olduğuna inanılmaktadır. Malatya'da, özellikle Darende yöresinde yıllık 500 ton civarında kenger sakızı toplanmaktadır. Fiyatı da fena değil. Son günlerde temiz kenger sakızı 600 liradan alıcı bulmaktadır. Uzman bir kişi günde yarım kilo kadar toplayabilmektedir.

Harun BAYTEKİN

ÇOMÜ ZİRAAT FAKÜLTESİ ÖĞRETİM ÜYESİ