İnsanımız meraklı. Pazarlamacılar da bu merakı bildiği için, güney Amerika'dan tonlarca ithal ediverdiler. İnsan bilmeden alır mı? Almaz ama bitkinin adını yazınca google amcaya, binlerce bilgi geliyor nasıl olsa. Kelime anlamı yağlı olan chia, daha çok antioksidan özellikleriyle bilinmektedir.

Aslında yakından tanıdığımız adaçayı ile aynı cinse mensup bir tür olup, tür adı, Salvia hispanica'dır. Chia, 4-8 cm uzunluğunda ve 3-5 cm genişliğinde gövde üzerine dizilmiş karşılıklı yaprakları olan, 175 santimetre kadar boylanan tek yıllık bir bitkidir. Çiçekleri mor veya beyazdır.

Oldukça küçük olan chia tohumları % 25-30 oranında yağ içermektedir. Yağı omega-3 yağ asitleri bakımından oldukça zengindir. Tohum rengi kahverengi, gri, siyah veya beyaz olabilmektedir. Tohumları suya konup ıslatıldığında içerdiği suyun 12 katına kadar su çekebilmektedir. Eski çağlarda taş kırma ve parçalama işlemlerinde kullanılan tohumlardandır.

Günümüzde chia, Meksika, Guatemala, Bolivya, Arjantin, Ekvator, Nikaragua ve Avustralya'da yetiştirilmektedir. Üzerinde ıslah çalışmaları yapılmakta, yerel çeşitlerin yanında kültür formları elde edilmeye çalışılmaktadır.

Chia tohumu, zengin yağ içeriği nedeniyle sade olarak tüketimi yaygın olmamakla birlikte,  yemek ve salatalara eklenmekte, çeşni olarak kullanılmaktadır. Yoğurda konduğu gibi ekmeğe de konmaktadır. Chia Avrupa Birliği tarafından 2009 yılında yeni bir gıda maddesi olarak tanımlanmıştır. Ekmek yapımında % 5 oranında kullanılabileceğini de onaylamıştır.

Amerika'nın keşfedildiği dönemlerde chianın Meksika yerlileri tarafından yetiştirildiği, özellikle Guatemala bölgesinde de bu türün tarımının yapıldığı dikkati çekmiştir. Günümüzde aynı coğrafyada yaygın olarak yetiştirilmekte ve dünyanın dört bir tarafına pazarlanmaktadır. Tek yıllık bir bitki olan chianın yetişme süresi 100-150 gün arasında değişmektedir. Bizde adaçayı taşın üstünde bile yetişmektedir. Chia da kurağa son derece dayanıklıdır. Yüksek rakımlarda yetişme süresi kısalmaktadır. Ilıman, kurak ve yarı kurak bölgelerde tatminkâr ürün vermektedir. Gün uzunluğuna tepkisi yoktur. Çok erken çiçeklenmekte ve uzun süre çiçekli kalmaktadır. Bu özelliği elle hasadı öncelikli hale getirmektedir.

Dekara tohum verimi çeşitlere ve yetiştirme şartlarına bağlı olarak 45-125 kilogram arasında değişmektedir. Sulanan alanlarda bu verim daha da artmakta, 250 kilograma kadar çıkmaktadır.

Raflardaki fiyatı oldukça yüksek. Bir kilogram chia tohumunun fiyatı 25 ile 60 lira arasında değişmektedir. Merak yüksek olduğu için, fiyatlar yüksek seyretmektedir. Kinoayı da ilk başlarda altın yaptılar, tohumunun kilosunu meraklısına 750 liradan sattılar. Dört beş sene içinde fiyatları normale döndü. Bu türde de yakında bir moda başlar, sonra vazgeçeriz değil mi?

Harun Baytekin